Την 1η Ιανουαρίου 1994 οι ιθαγενείς ζαπατίστας καταλαμβάνουν τις πόλεις και τα χωριά της πολιτείας Τσιάπας. Η κραυγή «φτάνει πια!» που ακούγεται για πρώτη φορά από τα στόματα των χιλιάδων εξεγερμένων του Νοτιοανατολικού Μεξικού θα αντηχήσει σε κάθε γωνιά του κόσμου, εκφράζοντας όλους/ες όσους/ες από τα κάτω αγωνίζονται για ελευθερία και αξιοπρέπεια.
19 χρόνια μετά, στις 21 Δεκεμβρίου 2012, δεκάδες χιλιάδες ζαπατίστας καταλαμβάνουν χωρίς όπλα αυτή τη φορά τις πέντε μεγαλύτερες πόλεις της Τσιάπας, και σιωπηλά μας στέλνουν το ίδιο μήνυμα. «Το μήνυμά μας δεν είναι ένα μήνυμα υποταγής. Ούτε μήνυμα πολέμου, θανάτου και καταστροφής. Είναι ένα μήνυμα αγώνα και αντίστασης». Είναι η ίδια κραυγή για ελευθερία και αξιοπρέπεια, που γεννήθηκε πριν από περισσότερα από 500, 100, 45, 30, 20 χρόνια, πριν από λίγες μέρες, ή σήμερα. «Είμαστε ο αγώνας 500 χρόνων. Είδαμε τους προγόνους μας να υποφέρουν και να αγωνίζονται, να πολεμούν για την ανεξαρτησία αλλά να παραμένουν σκλάβοι. Είδαμε τους παππούδες μας να παλεύουν για γη και ελευθερία στην επανάσταση του Ζαπάτα, αλλά να παραμένουν σκλάβοι. Είδαμε τους πατεράδες μας με την οργή στα μάτια και στα χέρια, και καταλάβαμε πως δεν είχαν τελειώσει όλα, πως σε κάποια γωνιά της καρδιάς και του νου μας υπήρχε κάτι πολύτιμο, αυτό που μας κρατούσε ζωντανούς, αυτό που έδινε ώθηση στο βήμα μας, στο συλλογικό μας βήμα: η αξιοπρέπεια».
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του κινήματος που αποφασίζει να αυτοχειραφετηθεί και να εξεγερθεί ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας, ιεραρχίας, ηγεμονισμού και πρωτοπορίας, επανατοποθετώντας παράλληλα την επανάσταση ως έννοια με τη μορφή ερωτήματος: προχωράμε ρωτώντας, όχι διακηρύττοντας; «Και ανακαλύψαμε ότι η ελευθερία δεν πρόκειται να έρθει από αλλού, δεν πρόκειται να μας τη δώσει ούτε ο Φελίπε Καλντερόν, ούτε οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις, αλλά οι ίδιοι μόνοι μας, άντρες και γυναίκες, αυτοοργανωνόμαστε για να κερδίσουμε την ελευθερία να προτείνουμε, να αναλύουμε, να μελετούμε, να αποφασίζουμε, να συζητάμε». Κεντρική θέση στο ζαπατιστικό λόγο και πράξη έχει το «εμείς», η κοινότητα, η συνάντηση με τον άλλο, την άλλη, για τη δημιουργία ενός κοινού τόπου, μιας κοινής πορείας. Αυτό το «εμείς» που βασίζεται στη συνείδηση, στο σεβασμό του ατομικού και της διαφορετικότητας, στη συλλογικοποίηση και την συντροφικότητα, θα οργανωθεί για να χτίσει την αυτονομία του στην πράξη.
Ο αντικαπιταλισμός των ζαπατίστας δε στοχεύει μόνο στην καρδιά του καπιταλιστικού συστήματος, δηλαδή την ανάκτηση των μέσων παραγωγής. Αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία νέων κοινωνικών σχέσεων. Δεν περιορίζεται μόνο στην υπεράσπιση της συλλογικής ιδιοκτησίας – εχίδο («η γη ανήκει σε όλους, δεν πουλιέται, τη δουλεύουμε και την υπερασπιζόμαστε»), αλλά προχωρά στην οργάνωση της συλλογικής εργασίας. Το έδαφος και η αυτονομία – η γη και η ελευθερία – αποτελούν το σημείο εκκίνησης. «Τώρα το βασικό μέσο παραγωγής, η γη, είναι στα χέρια μας. Έτσι μπορούμε να δημιουργήσουμε και όλα τα υπόλοιπα για το λαό μας. Αυτόνομα σχολεία, νοσοκομεία, ιατρεία κλπ. Δουλεύουμε με τρόπο κοινοτικό, συλλογικό, κατά περιοχές ή δήμους, φτιάχνοντας κολεκτίβες και κοοπερατίβες».
Βασικός πυλώνας της ζαπατιστικής οργάνωσης είναι η συλλογική συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής. Η συνέλευση αποτελεί το κυρίαρχο όργανο όχι μόνο λήψης αποφάσεων αλλά και διάχυσης της γνώσης. Απορρίπτοντας τον εύκολο δρόμο της ανάθεσης, οι ζαπατιστικοί λαοί επιλέγουν τη συλλογική αντιμετώπιση των προβλημάτων, αναζητώντας από κοινού λύσεις. Στη οργανωτική τους δομή συναντάμε τρία επίπεδα. Την κοινότητα, το δήμο (που αποτελείται από ένα σύνολο κοινοτήτων) και την περιφέρεια (που αποτελείται από έναν αριθμό δήμων). Οι συνελεύσεις των κοινοτήτων θα ορίσουν τους ανθρώπους που θα τις εκπροσωπήσουν είτε στα αυτόνομα δημοτικά συμβούλια (τα οποία αποτελούνται από εκπροσώπους των κοινοτήτων), είτε στα Συμβούλια Καλής Διακυβέρνησης (που συγκροτούνται από εκπροσώπους των αυτόνομων δημοτικών συμβουλίων). Βασικό χαρακτηριστικό των συμβουλίων αυτών είναι η κυκλικότητα – εναλλαγή, η ανακλητότητα και η λογοδοσία στις συνελεύσεις των κοινοτήτων, οι οποίες αξιολογούν και ελέγχουν το έργο τους. Αν και κάθε περιφέρεια λειτουργεί αυτόνομα, ακολουθώντας τις αποφάσεις των δικών της λαών, υπάρχει ένας κοινός πολιτικός δρόμος που εκφράζεται μέσα από τα κείμενα και τις διακηρύξεις τους και διέπεται από τις επτά αρχές τού «διοικούμε υπακούοντας». «Υπακούμε και δεν κυβερνούμε, εκπροσωπούμε και δεν υποκαθιστούμε, δημιουργούμε και δεν καταστρέφουμε, υπηρετούμε και δεν υπηρετούμαστε, διατηρούμε την ενότητα δημιουργικά, κατεβαίνουμε και δεν ανεβαίνουμε, προτείνουμε και δεν επιβάλλουμε». Αυτός ο τρόπος οργανωτικής δομής των συνελεύσεων και των συμβουλίων στοχεύει στην κατάργηση του διαχωρισμού ανάμεσα σε αυτούς που διοικούν και κατέχουν τη γνώση και αυτούς που υπακούουν, αφού όλοι θα έχουν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν κάποια στιγμή σε κάποιο από τα συμβούλια και όλοι, με τη λήξη της θητείας τους, θα επιστρέψουν στις εργασίες τους.
Δύο από τις ανατροπές που έφερε η εξέγερση είναι η ανάδειξη των γυναικών ως βασικό υποκείμενο του ζαπατιστικού αγώνα και η συνάντηση, η αμοιβαία σχέση και αλληλεπίδρασή του με τα κινήματα που υπάρχουν πέρα από τα σύνορα της Τσιάπας και του Μεξικού. Κινήματα που χαρακτηρίζονται από μια συλλογική συνείδηση που αντιπαλεύει τις λογικές της διαπραγμάτευσης, της εξάρτησης και της διαμεσολάβησης, προωθεί την αυτοοργάνωση και την αυτονομία και στοχεύει στην αυτοχειραφέτηση των από κάτω.
Σε αυτά τα κινήματα επέλεξαν να απευθυνθούν για άλλη μια φορά οι βάσεις στήριξης του EZLN και να ανοίξουν τις πόρτες του μικρού ζαπατιστικού τους σχολείου, τον Αύγουστο του 2013, για να μοιραστούν αυτό το «μήνυμα αγώνα και αντίστασης» που μας απεύθυναν σιωπηλά, υψώνοντας την αριστερή γροθιά, ένα χρόνο πριν, τη μέρα του τέλους του κόσμου.
«Σύντροφοι. Είμαστε η Έκτη. Θα είναι μεγάλες οι δυσκολίες. Δε θα λιγοστέψουν τα βάσανά μας όταν ανοιχτούμε στους πονεμένους αυτού του κόσμου. Ο δρόμος θα είναι γεμάτος στροφές. Θα παλέψουμε. Θα αντισταθούμε. Θα αγωνιστούμε. Μπορεί να πεθάνουμε. Αλλά μία, δέκα, εκατό, χίλιες φορές, πάντα θα νικάμε, πάντα.»
Από την Παράνομη Επαναστατική Ιθαγενική Επιτροπή – Γενική Διοίκηση του EZLN Η Έκτη – EZLN Τσιάπας, Μεξικό, Πλανήτης Γη, Ιανουάριος 2013»
Αλληλέγγυοι/ες από τον αναρχικό, αντιεξουσιαστικό και ελευθεριακό χώρο, 8/11/2013